نجوم در آیات و روایات
الرّضا ( عَن الْأَشْعَثِ‌بْنِ‌حَاتِمٍ قَالَ: فَقَالَ الرِّضَا (إِنَّ رَجُلًا مِنْ بَنِی إِسْرَائِیلَ سَأَلَنِی بِالْمَدِینَهًِْ فَقَالَ النَّهَارُ خُلِقَ قَبْلُ أَمِ اللَّیْلُ فَمَا عِنْدَکُمْ قَالَ فَأَدَارُوا الْکَلَامَ وَ لَمْ یَکُنْ عِنْدَهُمْ فِی ذَلِکَ شَیْءٌ فَقَالَ الْفَضْلُ لِلرِّضَا (أَخْبِرْنَا بِهَا أَصْلَحَکَ اللَّهُ قَالَ نَعَمْ مِنَ الْقُرْآنِ أَمْ مِنَ الْحِسَابِ قَالَ لَهُ الْفَضْلُ مِنْ جِهَهًِْ الْحِسَابِ فَقَالَ قَدْ عَلِمْتَ یَا فَضْلُ أَنَّ طَالِعَ الدُّنْیَا السَّرَطَانُ وَ الْکَوَاکِبُ فِی مَوَاضِعِ شَرَفِهَا فَزُحَلُ فِی الْمِیزَانِ وَ الْمُشْتَرِی فِی السَّرَطَانِ وَ الشَّمْسُ فِی الْحَمَلِ وَ الْقَمَرُ فِی الثَّوْرِ وَ ذَلِکَ یَدُلُّ عَلَی کَیْنُونَهًِْ الشَّمْسِ فِی الْحَمَلِ مِنَ الْعَاشِرِ مِنَ الطَّالِعِ فِی وَسَطِ السَّمَاءِ فَالنَّهَارُ خُلِقَ قَبْلَ اللَّیْلِ وَ أَمَّا فِی الْقُرْآنِ فَهُوَ فِی قَوْلِهِ تَعَالَی لَا الشَّمْسُ یَنْبَغِی لَها أَنْ تُدْرِکَ الْقَمَرَ وَ لَا اللَّیْلُ سابِقُ النَّهارِ أَیْ قَدْ سَبَقَهُ النَّهَارُ.
امام رضا فرمود: «مردی از بنی‌اسرائیل در مدینه از من پرسید: «روز، جلوتر خلق شده است یا شب؟ جواب شما چیست»؟ گفت: به حاشیه رفتند و جوابی نداشتند. و فضل به امام رضا گفت: «به ما خبر ده اصلحک اللَّه»،
ایشان فرمود: «بسیار خوب، از قرآن بگویم یا با حساب و ریاضیّات»؟
فضل گفت: «از حساب»
فرمود: «ای فضل تو می‌دانی که طالع دنیا سرطان است درحالی‌که ستارگان در موضع شرف خود بودند، پس زحل در میزان بوده، و مشتری در سرطان و خورشید در حمل، و ماه در ثور و این دلالت دارد که خورشید در حمل بود و در دهمین درجه طالع در میانه آسمان، پس روز پیش از شب خلق شده، و امّا در قرآن هم خدا فرموده است: لَا الشَّمْسُ یَنْبَغِی لَها أَنْ تُدْرِکَ الْقَمَرَ وَ لَا اللَّیْلُ سابِقُ النَّهار یعنی روز پیش از او بوده است».
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۲، ص۵۲۸
بحار الأنوار، ج۵۴، ص۲۲۶/ فرج المهموم، ص۹۵/ نورالثقلین
الصّادق ( عَنْ عَبْدِ الرَّحْمنِ بْنِ سَیَابَهًَْ، قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ (: جُعِلْتُ لَکَ الْفِدَاءَ، إِنَ النَّاسَ یَقُولُونَ: إِنَّ النُّجُومَ لَایَحِلُّ النَّظَرُ فِیهَا وَ هِیَ تُعْجِبُنِی، فَإِنْ کَانَتْ تُضِرُّ بِدِینِی، فَلَا حَاجَهًَْ لِی فِی شَیْءٍ یُضِرُّ بِدِینِی، وَ إِنْ کَانَتْ لَاتُضِرُّ بِدِینِی، فَوَ اللَّهِ إِنِّی لَأَشْتَهِیهَا، وَ أَشْتَهِی النَّظَرَ فِیهَا. فَقَالَ: لَیْسَ کَمَا یَقُولُونَ، لَاتُضِرُّ بِدِینِکَ. ثُمَ قَالَ: إِنَّکُمْ تَنْظُرُونَ فِی شَیْءٍ مِنْهَا کَثِیرُهُ لَایُدْرَکُ، وَ قَلِیلُهُ لَایُنْتَفَعُ بِهِ، تَحْسُبُونَ عَلی طَالِعِ الْقَمَرِ. ثُمَّ قَالَ: أَتَدْرِی کَمْ بَیْنَ الْمُشْتَرِی وَ الزُّهَرَهًِْ مِنْ دَقِیقَهًٍْ؟ قُلْتُ: لَا وَاللَّهِ. قَالَ: أَ فَتَدْرِی کَمْ بَیْنَ الزُّهَرَهًِْ وَ بَیْنَ الْقَمَرِ مِنْ دَقِیقَهًٍْ؟ قُلْتُ: لا قَالَ: أَفَتَدْرِی کَمْ بَیْنَ الشَّمْسِ وَ بَیْنَ السُّنْبُلَهًِْ مِنْ دَقِیقَهًٍْ؟ قُلْتُ: لَاوَاللَّهِ، مَا سَمِعْتُ مِنْ أَحَدٍ مِنَ الْمُنَجِّمِینَ قَطُّ. قَالَ: أَفَتَدْرِی کَمْ بَیْنَ السُّنْبُلَهًِْ وَ بَیْنَ اللَّوْحِ الْمَحْفُوظِ مِنْ دَقِیقَهًٍْ؟ قُلْتُ: لَا وَ اللَّهِ، مَا سَمِعْتُهُ مِنَ مُنَجِّمٍ قَطُّ. قَالَ: مَا بَیْنَ کُلِّ وَاحِدٍ مِنْهُمَا إِلی صَاحِبِهِ سِتُّونَ أَوْ تِسْعُونَ دَقِیقَهًًْ شَکَّ عَبْدُ الرَّحْمنِ. ثُمَّ قَالَ: یَا عَبْدَ الرَّحْمنِ، هذَا حِسَابٌ إِذَا حَسَبَهُ الرَّجُلُ وَ وَقَعَ عَلَیْهِ، عَرَفَ الْقَصَبَهًَْ الَّتِی وَسَطَ الْأَجَمَهًِْ، وَ عَدَدَ مَا عَنْ یَمِینِهَا، وَ عَدَدَ مَا عَنْ یَسَارِهَا، وَ عَدَدَ مَا خَلْفَهَا، وَ عَدَدَ مَا أَمَامَهَا حَتّی لَایَخْفی عَلَیْهِ مِنْ قَصَبِ الْأَجَمَهًِْ وَاحِدَهًٌْ.
عبدالرحمن بن سَیابه نقل می‌کند که به امام صادق عرض کردم: «جانم به فدای شما! همانا مردم می‌گویند: اگر کسی از ستاره‌ها خوشش بیاید، نگاه‌کردن به آن‌ها حلال نیست. اگر به دین من زیان می‌رساند که من به دیدن آن‌ها نیازی ندارم و اگر به دین من زیانی نمی‌رساند، به خدا سوگند! من تمایل زیادی به ستارگان دارم و دوست دارم به آن‌ها نگاه کنم».
حضرت فرمود: «آن‌طور که مردم می‌گویند، نیست. نگاه‌کردن به ستاره‌ها، زیانی به دین تو نمی‌رساند».
سپس فرمود: «شما به چیزی می‌نگرید که بسیاری از آن، درک نمی‌شود و مقدار اندک آن سودی نمی‌رساند که طلوع ماه را اندازه‌گیری کنید». و
حضرت سپس فرمود: «آیا می‌دانی بین خورشید و برج سنبله چند دقیقه فاصله وجود دارد؟ و آیا می‌دانی بین برج سنبله و لوح محفوظ چند دقیقه فاصله وجود دارد»؟
پاسخ دادم: «خیر، به خدا سوگند! نمی‌دانم. تا به حال درمورد آن، چیزی از ستاره‌شناسان نشنیده‌ام».
حضرت فرمود: «فاصله‌ی هر یک از این‌ها تا کناری آن، شصت تا هفتاد دقیقه است». عبدالرحمن شک کرد. سپس فرمود: «ای عبدالرّحمن! این محاسبه‌ای است که اگر کسی آن را بداند و به آن دست یابد، می‌تواند تعداد نی‌های یک بیشه را بشمارد و اینکه چقدر نی در سمت راست آن بیشه و سمت چپ و پشت و جلوی آن قرار دارد، و به این صورت، حتّی یک نی بیشه نیز بر او پوشیده نمی‌ماند».
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۲، ص۵۲۶
الکافی، ج۱۵، ص۴۵۹/ البرهان
الباقر ( عَن أبی‌الجارود عَنْ أَبِی‌جَعْفَر (فِی قَوْلِهِ لَا الشَّمْسُ یَنْبَغِی لَها أَنْ تُدْرِکَ الْقَمَرَ وَ لَا اللَّیْلُ سابِقُ النَّهارِ وَ کُلٌّ فِی فَلَکٍ یَسْبَحُونَ یَقُولُ الشَّمْسُ سُلْطَانُ النَّهَارِ وَ الْقَمَرُ سُلْطَانُ اللَّیْلِ لَا یَنْبَغِی لِلشَّمْسِ أَنْ تَکُونَ مَعَ ضَوْءِ الْقَمَرِ بِاللَّیْلِ وَ لَا یَسْبِقُ اللَّیْلُ النَّهَارَ یَقُولُ لَا یَذْهَبُ اللَّیْلُ حَتَّی یُدْرِکَهُ النَّهَارُ وَ کُلٌّ فِی فَلَکٍ یَسْبَحُونَ یَقُولُ یَجِیءُ وَرَاءَ الْفَلَکِ بِالِاسْتِدَارَهًِْ.
در روایت ابوالجارود آمده است: امام باقر در مورد کلام خداوند متعال: لَا الشَّمْسُ یَنْبَغِی لَها أَنْ تُدْرِکَ الْقَمَرَ وَ لَا اللَّیْلُ سابِقُ النَّهارِ وَ کُلٌّ فِی فَلَکٍ یَسْبَحُونَ فرمود: «خورشید پادشاه روز است و ماه پادشاه شب. برای خورشید شایسته نیست که در شب با پرتو ماه باشد. و شب بر روز پیشی نمی‌گیرد، شب نمی‌رود تا اینکه روز به آن برسد که خداوند متعال می‌فرماید: وَ کُلٌٌّّ فیِ فَلَکٍ یَسْبَحُونَ همگی به دنبال فلک دایره وار می چرخند.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۲، ص۵۳۰ بحار الأنوار، ج۵۵، ص۱۵۹/ القمی، ج۲، ص۲۱۴/ البرهان؛
«عن أبی جفر فی قوله لا الشمس … فلک یسبحون» محذوف/ نورالثقلین
الباقر ( إنَّ اللهَ عَزَّوَجَلَّ خَلَقَ الشَّمْسَ قَبْلَ الْقَمَرِ وَ خَلَقَ النُّورَ قَبْلَ أَنْ یَخْلُقَ الظُّلْمَهًَْ.
امام باقر ( همانا خداوند بلند مرتبه زمین را پیش از آسمان و زندگی را پیش از مرگ و خورشید را پیش از ماه و نور را پیش از تاریکی آفرید.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۲، ص۵۳۰ بحار الأنوار، ج۵۴، ص۹۸/ نورالثقلین
الرّسول ( عَن جَابِرِ‌بْنِ‌عَبْدِ اللَّهِ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ (اقْتَدُوا بِالشَّمْسِ فَإِذَا غَابَتِ الشَّمْسُ فَاقْتَدُوا بِالْقَمَرِ فَإِذَا غَابَ الْقَمَرُ فَاقْتَدُوا بِالزُّهَرَهًِْ فَإِذَا غَابَتِ الزُّهَرَهًُْ فَاقْتَدُوا بِالْفَرْقَدَیْنِ فَقَالُوا یَا رَسُولَ اللَّهِ (فَمَا الشَّمْسُ وَ مَا الْقَمَرُ وَ مَا الزُّهَرَهًُْ وَ مَا الْفَرْقَدَانِ فَقَالَ أَنَا الشَّمْسُ وَ عَلِیٌّ (الْقَمَرُ وَ فَاطِمَهًُْ (الزُّهَرَهًُْ وَ الْفَرْقَدَانِ الْحَسَنُ (وَ الْحُسَیْن (.
پیامبر فرمود: «کسی که به نور ستاره زهره دسترسی نداشته باشد، از نور فرقدین بهره‌مند می‌شود». یکی از حضّار پرسید: «مقصود شما از خورشید و ماه و ستاره زهره و فرقدان چیست»؟ در پاسخ فرمود: «من خورشیدم، علی (ماه است، فاطمه زهرا (همان زهره است و حسنین (فرقدان هستند».
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۲، ص۵۳۰ بحار الأنوار، ج۲۴، ص۷۴
